Ahlak felsefesi ya da felsefedeki adıyla etik “nasıl davranmalı” sorusunu merkeze alarak ahlakın ve davranışın temel ilkelerini tartışan felsefe dalıdır.
TEMEL TERİMLERİ
-
Özgürlük: insanın kendi seçimleriyle davranabilmesidir.
-
Sorumluluk: insanın eylemlerinin sonuçlarını baştan üstlenebilmesidir.
-
Vicdan: insanda iyi ve kötüyü ayırt edebilmeyi sağlayan bir iç yeti
-
Ödev; yapmak zorunda olduğumuz, yapmamız gereken, yükümlülüktür.
-
Ahlak yasası: ahlaki eylemleri belirleyen herkes için geçerli olması gerekli kurallardır.
-
Ahlaki karar, ahlak yasasına uygun olarak verilen karar.
-
Ahlaki eylem iyi ya da kötü olarak değerlendirilebilen eylemdir.
DAVRANIŞI YÖNLENDİREN ŞEY NEDİR?
ERDEM(ARETE)
Erdem en büyük amaçtır, ölçülü olmalıdır.
Sokrates, Platon, Aristo, Farabi.
ÖDEV(DEONTOS)
Bir kanun olacakmış gibi davranmalıdır. Evrensel ahlak yasası.
Kant, Nozick, Rawls.
HAZ(HEDONE)
Acıdan kaçınmak temel mekanizmadır.
Demokritos, Aristippus, Epikür.
BEN(EGO)
Kendi çıkarını düşünmek en büyük amaçtır.
Hobbes, Rand, Stirner.
FAYDA(PRAGMA)
Pratik fayda merkezdedir,sosyaldir-değişkendir.
Peirce, W.James, Dewey,Bentham
AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL SORULARI
İYİNİN VE KÖTÜNÜN ÖLÇÜTÜ NEDİR?
Ahlak yasası: Deontolojik etik(Kant), Ahlak yasasına uygun davranmak, ödev duygusu ile hareket etmek ve daima iyiyi istemek iyidir. Ödev duygusu taşımadanve iyiyi istemeden yapılan eylemler kötüdür.
Erdem: Erdem ahlakı(Aristo), İnsan daima ölçülü olmalıdır. Orta yolu tercih etmeli, kararında ve dengeli olmalıdır. Orta yolu amaçlayan eylemler iyi, aşırı uçlardaki eylemler kötüdür.
Haz: Hedonizm, (Epikür), İyinin amacı hazdır(haz acının yokluğu demek o dönemde). Mutluluk hayatın gerçek amacıdır. Mutluluk veren şey iyi, acı veren şey kötüdür.
Fayda:(Pragmatistler, Bentham) En yüksek iyi faydalı olandır. OIabildiğince çok insanın faydasını ölçü alan eylemler iyi, bunu sağlayamayanlar kötüdür.
İNSAN DAVRANIŞTA ÖZGÜR MÜDÜR?
Fatalizm: İnsan rüzgâr önünde savrulan kuru bir yaprak gibi kaderin elinde bir oyuncaktır.
Determinizm: insanın kendi elinde olmayan koşulların etkisi altında eylemde bulunduğunu kabul eder.
Otodeterminizm: İnsan mutlak anlamda özgür değildir, ama bazı kararlar da kendisine bağlıdır.
Liberteryanizm: İnsan kendi seçimlerini yapar. Özgürlük her insanın doğuştan sahip olduğu bir haktır.
Indeterminizm: Insan eylemlerinde tamamen özgürdür.
EVRENSEL AHLAK MÜMKÜN MÜDÜR?
Objektif olarak mümkündür:
-
Erdem etiği (Sokrates, Platon, Aristoteles, Farabi)
-
Ödev etiği(Kant), Ahlaki determinism(Spinoza)
Subjektif olarak mümkündür:
-
Sezgicilik(Bergson), Faydacılık(Bentham, Mill)
Mümkün değildir:
-
Hedonizm (Aristippos), Pragmatizm (W. James, J. Dewey)
-
Egoizm (Hobbes), Anarşizm (Proudhon)
-
Nihilizm (Nietzsche), Egzistansiyalizm (Sartre)
KAYNAKÇA
-
Felsefe ders kitabı, MEB, 2019.
